Humanistyczna edukacja kontekstowa (HEK) polega na dostrzeżeniu wzajemnych powiązań między zagadnieniami, jakie są poruszane na różnych przedmiotach humanistycznych. Integrowanie wiedzy z tych przedmiotów podczas pracy nad konkretnym problemem pozwala na łatwiejsze przyswojenie treści oraz większą zdolność wykorzystania zdobytych umiejętności w praktyce.
Przykładem działań edukacyjnych z wykorzystaniem HEK mogą być zajęcia, podczas których uczniowie pracują nad realizacją projektu – kawiarni językowej – i wykorzystują przy tym równolegle wiedzę z zakresu historii, języka polskiego, języków obcych i sztuki. Tylko dzięki integrowaniu wiedzy z różnych przedmiotów możliwe jest zrealizowanie tego projektu. Kolejnym przykładem wykorzystania humanistycznej edukacji kontekstowej mogą być scenariusze zajęć powstałe w oparciu o konkretny temat lub problem społeczny, w rozwiązaniu którego pomoże połączenie umiejętności, wiedzy i kompetencji kształconych podczas różnych zajęć.
Humanistyczna edukacja kontekstowa jest bardzo dobrym sposobem na motywowanie uczniów do nabywania wiedzy z różnych przedmiotów. Młodzi odbiorcy dostrzegają bowiem, że wiedza ta okazuje się bardzo przydatna w praktyce, co zachęca ich do nauki i dalszego zgłębiania poznawanych zagadnień (por. badania na temat motywacji do nauki prowadzone przez Nancy Reid (Reid 2000). Nawiązywanie do życia codziennego oraz sytuacji, z którymi może spotkać się uczeń w swoim życiu i, w przyszłości, w pracy zawodowej, pozwala na lepsze i pełniejsze rozumienie pojęć i efektywniejsze uczenia.
Punktem odniesienia do wprowadzenia HEK na zajęciach może stać się konkretny tekst kultury np. dzieło sztuki plastycznej, tekst literacki czy wielokodowy tekst kultury, jakim jest film. Na podstawie wspólnej analizy wybranego tekstu oraz jego intertekstualnych odniesień możliwe jest uchwycenie przez uczniów sieci powiązań i zależności, w jakie uwikłane jest dane dzieło. Zestawianie ze sobą różnych tekstów pozwala na śledzenie uniwersalnych motywów oraz daje szansę na uchwycenie związków między przeszłością a teraźniejszym doświadczeniem (Bobiński 2004).
Ten sposób humanistycznej edukacji kontekstowej prezentowany jest w naszym repozytorium, w którym można znaleźć inspiracje do własnych działań dydaktycznych nawiązujących do idei HEK. Zapraszamy do zapoznania się z naszymi zasobami edukacyjnymi.
Humanistyczna Edukacja Kontekstowa jako proces naprawczy edukacji kulturalnej
Wstęp. Edukacja kulturalna jako klucz do satysfakcjonującego życia człowieka
Wśród kompetencji kluczowych wymienionych w zaleceniach Rady Europy z 2018 roku znalazły się kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej. Dokument zakłada, że wszystkie kompetencje kluczowe są jednakowo ważne a ich rozwijanie należy widzieć w perspektywie całego życia, jednak początek procesu sytuuje się na najwcześniejszych etapach edukacji i uczenia się. Zakłada się też, że nabywanie kompetencji kluczowych, które gwarantują dobre życie w społeczeństwie powinno odbywać się na wielu płaszczyznach – formalnego, nieformalnego i pozaformalnego uczenia się a także w rozmaitych kontekstach czyli rodzinie, szkole, społecznościach, instytucjach oświatowych, miejscu pracy, sąsiedztwie.
Uwzględnienie świadomości i ekspresji kulturalnej w katalogu kompetencji kluczowych każe przyznać edukacji kulturalnej i realizacji potrzeb uczestnictwa w kulturze ważne miejsce w funkcjonowaniu i rozwoju społecznym, wychowaniu i edukacji w ogóle. Kultura, a więc także sztuka i działalność artystyczna wyróżniają człowieka spośród innych stworzeń, zaś w uczestnictwie w kulturze realizuje się nasze człowieczeństwo.
„Kultura jest przestrzenią, w obrębie której człowiek działa, istnieje, ale też daje ona możliwość bycia twórczym, kreacyjnym. Jednostka jest więc w swoistym akcie bycia z kulturą, a więc niejako w niej uczestniczy. (…) Kultura jest nierozerwalnie związana z funkcjonowaniem jednostki, a poprzez proces partycypacji nadaje jej życiu sens i znaczenie dzięki oferowanej wiedzy, wartościom i możliwości autokreacji”[1]
Satysfakcjonująca i pełną realizację potrzeb kulturalnych i uczestnictwa w kulturze oraz świadomą postawę wobec świata, odbieranego i rozumianego poprzez dziedzictwo kulturowe jak i kształtowanego poprzez różnorodne oddziaływania kulturalne może zapewnić nowocześnie rozumiana edukacja kulturalna.
„Edukację kulturalną można ogólnie zdefiniować jako edukację w kulturze, do kultury i przez kulturę. Działania edukacyjne tego rodzaju dokonują się podczas uczestnictwa w kulturze (węziej lub szerzej definiowanej), służą przygotowaniu do niego oraz wspieraniu rozwoju jednostki poprzez to uczestnictwo. (…) Oddziaływania te orientują się na rozwijanie określonych postaw oraz kompetencji jednostki, a jednocześnie na dokonywanie zmian w rzeczywistości społeczno-kulturowej.”[2]
Szkic do obrazu edukacji kulturalnej w Polsce
Tymczasem w opracowaniach naukowych, raportach i wypowiedziach medialnych znajdujemy pesymistyczny obraz edukacji artystycznej, problemy dostrzegają badacze, edukatorzy i nauczyciele.
„Umysł dziecka jest kreatywny, jest jak umysł artysty. To smutne, co powiem, ale niestety system edukacji w Polsce i po trosze my – rodzice – nie doceniamy tej organicznej umiejętności naszych pociech. Myślenie out of the box, myślenie krytyczne, wychodzenie poza schematy powinno być bardzo silnie rozwijaną kompetencją wśród naszych dzieci i będzie jedną z bardziej pożądanych umiejętności w przyszłości. Dlatego proszę nauczycieli: pozwólcie sobie na dozę eksperymentu i pracy wychodzącej poza ramy programu nauczania. Zapraszajcie artystów do szkół, pozwólcie im pracować z dziećmi i wspólnie z nimi tworzyć rozmaite projekty. (…) Badania PISA wskazują, że te kraje, których systemy edukacyjne nie zrezygnowały z czasu na kształcenie umiejętności artystycznych, mają lepsze wyniki w nauczaniu niż kraje, które ograniczyły liczbę godzin przeznaczonych na edukację twórczą. (…) Jednak niestety obcowanie ze sztuką w polskiej szkole jest traktowane marginalnie. Młodzi ludzie nie są nauczeni chodzenia do muzeum, na wystawy, do teatru czy filharmonii. Często słyszymy, że nie ma na to czasu i pieniędzy. Muzykę, plastykę i technikę ciągle traktujemy jako przedmioty gorszego sortu. Co więcej, uczymy ich tak jak matematyki czy biologii – przepytując, oceniając, porównując. Nauczyciele przedmiotów artystycznych, często pełni pomysłów i pasji, są rozliczani z liczby ocen i ograniczeni 45-minutowymi lekcjami oraz zakazami wyjść na zajęcia w terenie.”[3]
„Edukacja artystyczna w Polsce nadal jest pomijana i marginalizowana z rozmaitych przyczyn. Ciągle istnieje przeświadczenie, że przedmioty artystyczne – np. plastyka czy muzyka – są drugiej, czy nawet trzeciej kategorii. Ponadto ta część edukacji jest mocno niedopracowana. Mamy sporo nieścisłości i nieciągłości – w ósmej klasie nie ma już plastyki i muzyki, za to w liceum czy technikum to szkoła decyduje o wyborze przedmiotu artystycznego w klasie pierwszej.”[4]
Bardzo trudno nawiązać współpracę z nauczycielami i pracownikami szkoły, nie interesują się ofertą domu kultury, nie uczestniczą w lokalnej kulturze, nie próbują współtworzyć wydarzeń i praktyki kulturalnej społeczności. Percepcję kultury jako niepotrzebnej, odległej zwykłemu człowiekowi sfery życia, czy też elitarnej wspólnoty twórców i odbiorców nieprzystępnych i niezrozumiałych treści, a także postrzeganie praktykowania kultury jako niepraktycznej i bezinteresownej możemy odrzucić nie tylko w kontekście koncepcji ekonomicznych kapitału ludzkiego i społecznego, ale także albo przede wszystkim w kontekście powszechnego doświadczenia pandemii i lockdownu. Ingerencja w życie społeczeństw i jednostek, którą niosła epidemia COVID-19 zrewidowała postawę wobec kultury i potrzeb kulturalnych a także funkcji uczestnictwa w kulturze i potwierdziła, wśród zwykłych ludzi, przekonanie badaczy o niezwykłej wadze uczestnictwa w kulturze w ludzkiej egzystencji.
Objawienia pandemiczne. Kruchość życia, waga kultury, zmiany w sektorze kultury
Pandemia Covid-19 przyniosła chorobę, śmierć, niepewność i strach, doświadczyliśmy ograniczeń osobistych i społecznych, wprowadzano lockdown i rozmaite obostrzenia – zakazy, nakazy i zalecenia. Okresowo zamykano szkoły i rozmaite instytucje, wielu z nas pracowało zdalnie, celem regulacji było ograniczenie kontaktów społecznych, żeby nie rozprzestrzeniał się groźny wirus. Ograniczenia dotyczyły także życia kulturalnego.
W 2021 roku ukazywały się ważne i ciekawe raporty i naukowe opisy pandemicznej sytuacji w kulturze. Warto zapoznać się z opracowaniem „Kultura w pandemii. Doświadczenie polskich instytucji kultury. Raport z badania”[6]. Znajdziemy w nim opis i analizę doświadczeń pracowniczek i pracowników instytucji kultury, istotne pytania o funkcjonowanie instytucji kultury w przestrzeni cyfrowej, obserwacje sposobów budowania oferty on-line i rozwoju publiczności on-line, uwagi o nowych formach działania. Wydaje się, że największymi problemami jakie pojawiły się w dobie pandemii były: określenie odbiorców oferty on-line (koniecznym stało się poleganie na intuicji pracujących w danych instytucjach osób), ograniczenia sprzętowe oraz niedostateczne przeszkolenie pracowników i pracownic. Zaś wnioski są bardzo optymistyczne i warto o zawartych w nich zaleceniach pamiętać. „Pomimo, że globalna pandemia COVID-19 była dla wszystkich doświadczeniem trudnym i niespodziewanym, jak wiele innych kryzysów, otworzyła szansę na zmianę, która może przynieść wiele korzyści instytucjom kultury.”[7]
O kinie, teatrze, muzeach raportowały poszczególne instytucje – PISF, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, NCK. Powstawały opracowania jak chociażby: „Pandemiczny przewodnik po instytucjach kultury. O cyfrowych formach komunikacji na przykładzie Muzeum Narodowego w Warszawie ora Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki”[8]
W 2020 roku wychodziły alerty z różnych dziedzin życia społecznego, które opracowywała grupa ekspertów pod przewodnictwem prof. Hausnera, wśród nich pojawił się cykl alertów dotyczących kultury[9]. Czytamy w jednym z nich:
„Po ciosie ostatnich 50 dni bez systemowego wsparcia instytucje kultury same nie staną na nogi. A przecież gra nie toczy się o to, czy one sobie poradzą, ale o to, czy odrodzi się tkanka łączna naszego społeczeństwa. Istotnym elementem jest także wykorzystanie przyspieszonej cyfryzacji. Przed pandemią nie wszystkie instytucje kultury dostrzegały możliwość pracy zdalnej nie tylko ze względu na brak odpowiednich rozwiązań cyfrowych, np. elektronicznego obiegu dokumentów, ale także z uwagi na brak kultury takiej pracy. Kryzys epidemiologiczny pokazał, że instytucje kultury muszą mieć umiejętności, infrastrukturę i środki pozwalające na stałą dobrej jakości obecność w sieci. Te, którym udało się przygotować odpowiednią ofertę, miały szansę na dotarcie do nowej publiczności z różnych względów niezainteresowanej do tej pory kulturą.”[10]
Autorzy pisali też:
„Nadszedł czas, aby o instytucjach kultury mówić w kontekście ponadsektorowym i budować schematy współpracy. Przykładowo trzeba widzieć relację kultury i edukacji – zacząć pracować nad kompatybilnymi programami. Najbliższe wakacje, kiedy dzieci zamiast pojechać na kolonie pozostaną w miastach, są do tego najlepszą okazją. Infrastruktura publiczna, aktywność społeczna, kreatywność i przedsiębiorczość, miękkie kompetencje – to obszary, które powinny mieć programy międzysektorowe – rola instytucji kultury może tu być ogromna. Instytucje powinny być nastawione na tworzenie sieci, a właściwie kłączy i nieoczywistych aliansów, które działać będą wzmacniająco nie tylko na środowisko kultury. Ważne jest utrzymanie prężnie funkcjonujących działów edukacji, dbających o przetwarzanie złożonych często komunikatów na przekazy angażujące różne grupy wiekowe o zróżnicowanych kompetencjach kulturowych i społecznych. Szczęśliwie (dla ludzi i dla samych instytucji) na długo przed pandemią większość instytucji kultury w Polsce zaczęła zmierzać do uspołeczniania. Stały się one maszynami do wytwarzania lokalnych wspólnot, gromadzenia i skupiania zbiorowych doznań i emocji. Nie są już tylko galeriami, muzeami czy bibliotekami. Są przestrzeniami wielozmysłowymi, multifunkcyjnymi, zawierającymi wiele komponentów służących wprost uspołecznianiu – barów, restauracji, przestrzeni do opieki nad dziećmi, czytelni przydatnych podczas lokalnych przedsięwzięć itp. Takie instytucje kultury pozwalają skanalizować energię, emocje, sprzyjają kreatywności w wymiarze społecznym i indywidualnym. Bez ich nieskrępowanego funkcjonowania wytwarza się społeczna próżnia.”[11]
Zaś w periodyku wydawanym przez NCK „Kultura współczesna. Teoria. Interpretacja. Praktyka” w nr 4 z 2022 roku o temacie „Kulturowe krajobrazy postpandemii” ukazał się artykuł Mieszko Ciesielskiego pt. „Pandemiczne zagrożenia i postpandemiczne szanse. Pandemia Covid-19 jako czynnik zmian społeczno-kulturowych”, w którym autor ujmuje okres epidemii w życiu kulturalnym w perspektywie „typikalnej koncepcji rozwoju społecznego”. Przedstawia pandemię jako kryzys, który wyzwala zmiany społeczne, a w kontekście kultury poszukiwanie nowych modeli działania i funkcjonowania instytucji kulturalnych, innych sposobów komunikacji z odbiorcami i tworzenia publiczności, a także odmiennych form wyrazu artystycznego. W przedstawionej teorii wyróżniono 5 faz rozwojowych: fazę wyjściowej praktyki i świadomości społecznej, fazę niedostatku społecznego i alternatywizmu świadomościowego, fazę zmiany świadomościowej, fazę pojawienia się nowej praktyki społecznej i fazę stabilizacji nowej praktyki społecznej. Pandemia ograniczyła a nawet zlikwidowała (czasowo) kontakt twórcy z odbiorcą, nawykowe sposoby uczestniczenia w kulturze okazały się nieprzydatne, a to wywołało niedostatek społeczny, niezaspokojenie potrzeb kulturalnych odbiorców i potrzeb życiowych twórców i pracowników instytucji kultury, a to sprawiło poszukiwanie nowych form kultury i kontaktu wszystkich uczestników życia kulturalnego. Poszukiwania i szeroka refleksja a także sprzyjający czynnik jakim jest poziom rozwoju infrastruktury cyfrowej wytworzyły alternatywną opcję jaka jest kultura on-line wobec czy obok kultury stacjonarnej
„Wyjściem z kryzysu wywołanego pandemią okazał się internet i zapośredniczenie przekazu treści kulturalnych przez nowe media”[12]
Zresztą, zdaniem autora, to dopiero kryzys pandemiczny wymusił szerokie, celowe i dobroczynne wykorzystywanie dostępnych już technik i narzędzi funkcjonowania kultury w rzeczywistości on-line lub hybrydowej. Kultura cyfrowa jest po prostu dostępna większemu gronu odbiorców, a nadto okazała się przestrzenią otwartą dla wzmożonej kryzysem epidemicznym, sytuacją graniczną aktywności twórczej. Kultura cyfrowa jest też egalitarna, bo pozwala zaprezentować się i partycypować w tworzeniu tejże każdej osobie, nie tylko uzdolnionej, wykształconej, powołanej, zatrudnionej w instytucji kultury. Wadą kultury on-line jest brak bezpośredniego kontaktu z artystami, brak specyficznej, odświętnej atmosfery, często zła jakość, a więc część odbiorców doświadcza niezaspokojenia potrzeb kulturalnych mimo uczestnictwa w wydarzeniach. Autor próbuje diagnozy:
„Zbyt mały dystans czasowy do wydarzeń covidowych oraz niepewność co do momentu pandemicznego, w którym obecnie się znajdujemy (czy mamy do czynienia z ostatecznym wygaszeniem pandemii, czy też znajdujemy się pomiędzy kolejnymi falami wzrostu zakażeń), nie pozwalają z całą pewnością określić, czy zjawisko alternatywizmu świadomościowego w kulturze powoli zanika i stabilizuje się nowa praktyka życia kulturalnego w postaci hybrydowej (połączenie kultury stacjonarnej, nadal dominującej, oraz kultury on-line), czy przeciwnie – jesteśmy cały czas w fazie poszukiwań alternatywnych form organizacji i uczestnictwa w kulturze, a nowa praktyka zostanie dopiero wypracowana i upowszechniona”[13]
Według badacza zmiana się już nie zatrzyma i warto wykorzystać skutki kryzysu i przynajmniej ustabilizować model hybrydowy lub wypracować jeszcze bardziej sprzyjające kulturze rozwiązania.
Badania i raporty. Skutki pandemii dla kultury.
W czerwcu 2020 roku 60% uczestników badania prowadzonego przez NCK tęskniło za odwiedzinami w instytucji kultury, a w grudniu tego roku poziom tęsknoty wzrósł do 75%[14]. Zaś w grudniu 2021 roku aż 61% badanych przyznało, że rzadziej niż przed pandemią wychodzi, by uczestniczyć w kulturze, a tylko 4% badanych deklarowało, że wychodzi częściej. Wpływ na uczestnictwo w kulturze miała obawa o własne zdrowie u 55% badanych. Lecz badanie dowodzi, że 54% użytkowników internetu uczestniczy regularnie w kulturze online i 17% nie zgadza się ze zdaniem, że „udział w wydarzeniach kulturalnych online angażuje mnie mniej niż doświadczenia na żywo”[15]. Jednym ze skutków pandemii w życiu społecznym jest zmiana modelu uczestnictwa w kulturze i rozpowszechnienie nowych zwyczajów kulturalnych. Jednakże udział w wydarzeniach kulturalnych online to raczej uzupełnienie lub pewnego rodzaju zastępstwo, czytamy w raporcie, respondenci wskazywali wady i niedostatki tego rodzaju uczestnictwa chociażby brak interakcji z artystami i innymi ludźmi, brak specyficznej atmosfery, brak towarzyskiego charakteru wydarzenia, tylko 33% regularnie korzystających z kulturalnej oferty online ceni sobie komfort odbioru w domowym zaciszu. Wynika z badań, że uczestnictwo online nie zaspokaja w pełni potrzeb kulturalnych odbiorców. A odczucia respondentów autorzy raportu charakteryzują następująco:
„ (…) kultura dostępna online chociaż ma coraz większą publiczność, niekoniecznie jest w stanie zastąpić jej uczestnikom kulturę stacjonarną. Nic nie wskazuje na to, żeby osoby, którym zależy na uczestnictwie w kulturze, jak i te, które z powodu łatwego dostępu korzystają z oferty online, szczególnie ceniły zapośredniczony sposób uczestnictwa. Można więc uznać, że oferta online stanowi alternatywę i uzupełnienie dla „uszczuplonej” kultury dostępnej stacjonarnie, jednak jest to niepełne zastępstwo.”[16]
W lutym 2023 roku CBOS opublikował wyniki corocznych badań dotyczących aktywności Polaków w roku 2022, doświadczenia badanych odniesiono do odmienionej rzeczywistości, naznaczonej wojną w Ukrainie, wygasającą pandemią oraz inflacją. W świetle tych badań, nasze deklaracje o tęsknocie za bywaniem w przybytkach kultury, z czasu ograniczeń covidowych, okazują się prawdziwe. W porównaniu do roku 2021 znacznie wzrósł poziom uczestnictwa w kulturze, częściej i chętniej chodziliśmy do kina, na koncerty, na wystawy, do muzeów i do galerii, a także do teatru. Jeśli spojrzymy na dane sprzed pandemii i zestawimy z tymi z 2022 roku okaże się, że popularność kin spada (proces ten wiązać należy ze wzrostem popularności platform streamingowych, które wydają się odbierać widownię kinom na stałe), ale muzea, galerie, teatry odzyskują poziom uczestnictwa sprzed epidemii. Okazuje się również, że wzrasta częstość uczestnictwa w kulturze
W roku 2022, w stosunku do dwóch wcześniejszych lat, wyraźnie przybyło respondentów, którzy do kina, na koncert, a także na wystawę, do galerii czy muzeum poszli więcej niż raz.[17]
Poprawiła się też aktywność towarzyska i udział w imprezach sportowych, poziom czytelnictwa pozostaje stały. Wyjeżdżaliśmy tak samo często jak przed pandemią. Pokaźnie wzrosła skala aktywności obywatelskiej w obszarze dobroczynności, lecz rzadziej uczestniczyliśmy w demonstracjach. A wszystko to mimo niekorzystnej sytuacji ekonomicznej, mimo niepokojów związanych z wojną i mimo wciąż aktualnej groźby zachorowania na covid.
Projekt „Kulturalna Transfuzja”. Założenia, cele, idee.
Cele i założenia projektu „Kulturalna Transfuzja” wynikają z pogłębionej diagnozy sytuacji edukacji kulturalnej młodzieży oraz eksperckiego oglądu skutków społecznych pandemii. W opisie projektu zwraca się szczególna uwagę na znaczenie edukacji kulturalnej i uczestnictwa w kulturze dla satysfakcjonującego i pełnego funkcjonowania w świecie i społeczeństwie dla każdego człowieka oraz upośledzenie roli edukacji kulturalnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Projektuje się rozwój współpracy międzysektorowej obejmującej sektor edukacji, sektor kultury i III sektor oraz wdrożenie innowacji pedagogicznych, które zmierzają do naprawy sytuacji edukacji kulturalnej, poprawy jakości edukacji młodzieży, włączenia nowych technologii i metod nauczania humanistycznego oraz podniesienia poziomu uczenia się przez całe życie wśród nauczycieli i edukatorów. Proponuje się Humanistyczną Edukację Kontekstową, która pozwoli nauczycielom, edukatorom i uczniom zobaczyć przedmioty humanistyczne jako powiązane wzajemnie, wieloaspektowe, tworzące rozmaite konteksty i zanurzone we współczesnej rzeczywistości. Prócz edukacji kontekstowej i interdyscyplinarnej, koncepcję HEC dopełniają idea uważności i idea empowerment, a także motywowanie uczestników procesu edukacji do ponownego, pełnego czy pełniejszego nawiązania łączności z życiem społecznym i kulturalnym. Humanistyczna Edukacja Kontekstowa jest zbudowana na doświadczeniu pandemii toteż uwzględnia elementy hybrydowości, włącza współczesne technologie informatyczne i może być jako innowacyjna metoda wykorzystana w edukacji formalnej i pozaformalnej, by łączyć te obszary. W ramach HEC powstało 15 modułów edukacyjnych, przeznaczonych dla nauczycieli i edukatorów, które pokazują możliwości integrowania wiedzy z różnych dziedzin humanistyki oraz potencjał poszukiwania związków między różnymi tekstami kultury[18], są dostępne na stronie internetowej w Repozytorium. Mogą być inspiracją i bazą, rozwijać warsztat, zachęcać do dalszych poszukiwań i wzbogacać wiedzę. Są kompletnymi materiałami do samokształcenia i skutecznymi narzędziami edukacyjnymi. W projekcie zaplanowano wypracowanie zestawu gier mentalnych, skierowanych do młodych ludzi, które też zostaną umieszczone na stronie internetowej. Gry mentalne czy też zadania kreatywne opisano jako: interdyscyplinarne, oparte na metodach aktywizujących, odwołujące się do emocji, odwołujące się do wyobraźni, włączające w proces tworzenia, angażujące, służące kształtowaniu kompetencji społecznych, sięgające po zasoby multimedialne i kulturalne w przestrzeni miejskiej i internetowej, skłaniające do patrzenia na dzieła sztuki w kontekście. Tworzący zadania powinni pamiętać o bezpieczeństwie i prywatności. Radzi się też by zadania wykorzystywały arteterapię, zakładały samorozwój, dotyczyły różnorodnych technik i zagadnień artystycznych, nakierowywały na kontakt ze sztuką, otwierały na rzeczywistość i nowe formy komunikacji, a wówczas będą wzmacniały potencjał uczestników, muszą mieć wymiar uniwersalny i powstać w wersji polskiej i angielskiej. Kluczowym założeniem projektu jest stymulowanie naturalnej potrzeby twórczej, rozwijanie kreatywności ale nade wszystko przygotowanie młodzieży do aktywnego i kompetentnego udziału w kulturze.
Projekt „Kulturalna Transfuzja”. Rekomendacje, wskazówki, opinie
Projekt skoncentrowany na celu opisanym jako: kształcenie potrzeb i zainteresowań kulturalnych poprzez stwarzanie możliwości różnorodnych w treści i formie doświadczeń i kontaktów z kulturą (głównie artystycznych i poznawczych) to ważna odpowiedź na kryzys pandemiczny. Warto docenić odważne postawienie w centrum sztuki, otwarcie na szukanie powiązań pomiędzy dziełami, dziedzinami sztuki i humanistyki, ale też odniesienia do codziennego doświadczenia, rzeczywistości, świata wokoło. W głównych ideach rysuje się pryzmat uważnego i empatycznego bycia w świecie, przywiązanie do obecności i pełnego uczestniczenia. Należy zachęcać do odkrywania nowych centrów aktywności instytucji kultury, by stać się częścią systemu międzysektorowej edukacji kulturalnej.
Zapisane w projekcie: przygotowanie do aktywności kulturalnej odbiorczej i twórczej, powiązane z nowymi technologiami, zbiega się z nowymi formami uczestnictwa w kulturze, wytworzonymi podczas pandemii. Dziś splatają się i uzupełniają kultura stacjonarna i kultura on-line, zaś uczestnicy dialogu artystycznego, z większą łatwością przyjmują role twórców i odbiorców, kultura stała się bardziej egalitarna. Właściwym jest także otwarte nawiązanie do dziecięcej kreatywności, podtrzymanie jej i stymulowanie. Dawanie coraz nowych i bardziej wyrafinowanych narzędzi do odbioru kultury, łączy się ze zdobywaniem wiedzy, potrzebnej do świadomego odbioru i uczestnictwa i rozumiane jest jako: pogłębianie kompetencji kulturalnej, wiedzy o kulturze. Budowanie solidnej podstawy, wyposażanie w narzędzia i orientację w zjawiskach, trendach, nurtach kultury to sposób rozbudzania potrzeb i dawania umiejętności potrzebnych do ich zaspokojenia, a rodzaj tych potrzeb okazał się ważny, przydatny, potwierdzony w polityce kulturalnej UE, ale też poprzez praktykę pandemiczną –brakowało nam kultury, tęskniliśmy za kontaktem z jej instytucjami, łaknęliśmy doznań kulturalnych i dlatego musimy przywracać kulturze, właściwe miejsce, gotowi na kolejne lockdowny albo po prostu na lepsze życie.
Kształcenie postaw wobec kultury – refleksja, krytyczna ocena, rola inspiracji to następny ważny cel i obszar działania. Współczesny młody człowiek potrzebuje przewodnika po treściach, dziełach, przesłaniu, jakości, bo stajemy wobec mnogości propozycji, ofert i nowego modelu kultury – hybrydowego, współtworzonego przez amatorów i profesjonalistów. Warto towarzyszyć młodzieży w odkrywaniu nowych sposobów uczestnictwa i tworzenia kultury,
Zadania kreatywne mogą pokazywać jak szukać kultury, jak i gdzie może nas spotkać przeżycie kulturalne, jaką radość może dawać uczestnictwo w kulturze. Gry mogą inspirować do odkrywania dzieł sztuki – mogą pomóc dostrzec w co obudowują się dzieła sztuki, jak rozwija się ich życie i co możemy z nimi zrobić. Uczestnik zajęć czy ktoś kto sięgnie po zadania kreatywne łatwo się przekona jak można doświadczać sztuki, jak dialogować z dziełami, z czym je połączyć i jak je „rozbroić”, bo zwykle wydają się bardzo poważne i niebezpiecznie niedostępne. Każdy może się dowiedzieć jak włączyć dzieła sztuki w nasze życie, co z nich wziąć, do czego mogą się przydać, jak je wykorzystać do własnych poszukiwań, jak je wykorzystać do zabawy, jak je włączyć do tworzenia relacji towarzyskich. Zadania kreatywne są nakierowane na zabawę, a w mniejszym stopniu na podawanie czy sprawdzanie wiedzy. .
Zamysł propagowania Humanistycznej Edukacji Kontekstowej z centralna rolą edukacji kulturalnej jest niezwykle cennym szczególnie w odniesieniu do aktualnej europejskiej agendy kultury oraz zdefiniowanych kompetencji kluczowych, które przyznają ważne miejsce świadomości i ekspresji kulturowej oraz uczestnictwu w kulturze.
Anna Zachurzok – aktywistka, edukatorka (twórczyni modułu Wolność w sztuce)
[1] Molesztak A.: W kręgu rozważań o uczestnictwie w kulturze, [w:] Twórczość pedagogicznie kształtowana, red. A. Sowiński. Gorzów Wielkopolski 2015, s.290 [http://repozytorium.ukw.edu.pl//handle/item/7667]
[2] Słowińska S.: Możliwości uczestnictwa w kulturze dzieci i młodzieży w projektach edukacji kulturowej programu „Bardzo młoda kultura” – między podmiotowością a podporzadkowaniem [w:] Lubelski rocznik Pedagogiczny, T. XXXX, z. 4 – 2021; s.244
[3] „Szkolne lekcje plastyki i muzyki to nie strata czasu. Pokazują to badania PISA”, Magdalena Wojciechowska [w:] WO.pl, 05.09.2022 [https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,176063,28191569,szkolne-lekcje-plastyki-i-muzyki-to-nie-strata-czasu.html]
[4] „Edukacja artystyczna jako nauka krytycznego myślenia”, Karolina Król, 1.04.2022; https://kulturaupodstaw.pl/edukacja-artystyczna-jako-nauka-krytycznego-myslenia/
[5] Adamczewski J.: Kiedy Van Gogh siedzi na trzepaku Organizacja procesu nauczania przedmiotów muzyka i plastyka –planowanie działalności dydaktycznej w szkole podstawowej [w:] „CHOWANNA” 2021, T. 2 (57), s.2; https://doi.org/10.31261/CHOWANNA.2021.57.04,
[6] A. Buchner i in., Kultura w pandemii. Doświadczenie polskich instytucji kultury. Raport z badania, Fundacja Centrum Cyfrowe, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2021, [https://centrumcyfrowe.pl/raport-kultura-w-pandemii/]
[7] A. Buchner i in., Kultura w pandemii. Doświadczenie polskich instytucji kultury. Raport z badania, Fundacja Centrum Cyfrowe, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2021, s.65; [https://centrumcyfrowe.pl/raport-kultura-w-pandemii/]
[8] https://rcin.org.pl/ibl/dlibra/publication/269601/edition/232860
[9] http://www.oees.pl/dobrzewiedziec
[10] Alert kultura 3, s.7 [https://oees.pl/alerty-eksperckie/?doing_wp_cron=1691012593.6192579269409179687500]
[11] Alert kultura. 3, s.9 [https://oees.pl/alerty-eksperckie/?doing_wp_cron=1691012593.6192579269409179687500]
[12] Ciesielski M.: Pandemiczne zagrożenia i postpandemiczne szanse. Pandemia Covid-19 jako czynnik zmian społeczno-kulturowych [w;] Kultura współczesna. Teoria. Interpretacja. Praktyka, nr 4/2022, s 72
[13] tamże, s 78
[14] https://www.nck.pl/badania/aktualnosci/kultura-po-epidemii-infografika
[15] https://www.nck.pl/badania/aktualnosci/trzecia-edycja-sondazu-o-kulturze-w-pandemii
[16] Zmiany w obszarze aktywności kulturalnych podczas ograniczeń epidemicznych. Komunikat z badania Narodowego Centrum Kultury, Warszawa, 2022, s. 26 [https://www.nck.pl/badania/aktualnosci/trzecia-edycja-sondazu-o-kulturze-w-pandemii]
[17] Aktywności i doświadczenia Polaków w 2022 roku. Komunikat z badań, nr 18/2023, s. 2
[18] https://kulturalnatransfuzja.pl/index.php/strefa-edukatora/