RZEKA W KULTURZE
Kulturowy i społeczny potencjał rzeki
Ważnym punktem odniesienia dla różnych problemów poruszanych na przestrzeni wieków przez kulturę jest woda. Poszczególne dyscypliny sztuki sięgają po motywy akwatyczne, by wyrazić potęgę żywiołu, relacje człowieka z naturą, piękno ojczystego krajobrazu, potęgę miłości, przemijanie, lęk przed śmiercią, potrzebę oczyszczenia, ogrom skomplikowanych problemów egzystencjalnych i z wielu jeszcze innych powodów. Temu właśnie zagadnieniu poświęcony został niniejszy moduł. Z bogactwa akwatycznych skojarzeń wybiera topos rzeki, pokazuje przykłady jego realizacji w obszarze muzyki, piosenki, literatury i filmu, a także ujawnia jego kulturową siłę. Stosuje różne metody analizy dzieła muzycznego i literackiego, by dotknąć wielości symbolicznych treści tego popularnego motywu, a przy okazji dowodzi, że muzyka znaczy nie tylko poprzez połączenie z tekstem. Wreszcie prowokuje do refleksji o społecznym potencjale rzeki w środowisku życia uczniów, czyli w przestrzeni Katowic i Górnego Śląska, stopniu jego wykorzystania oraz możliwościach poprawy jego efektywności zgodnie z autentycznymi potrzebami i oczekiwaniami mieszkańców śląskich miast.
- rzeka
- motywy akwatyczne
- muzyka programowa_ilustracyjna
- poemat symfoniczny
DZIEŁO WIODĄCE DLA OMAWIANIA TEMATU
Bedřich Smetana, Wełtawa (Vltava), drugi poemat symfoniczny z cyklu Moja Ojczyzna (Má Vlast), JB 1:112, 1872-1879, nagrania dostępne w Internecie:
1) https://www.youtube.com/watch?v=QRF4DruNVwM 2) https://www.youtube.com/watch?v=uI8iTETiSqU
DZIEŁA INSPIROWANE DZIEŁEM WIODĄCYM
Wybrane dzieła literackie (np. Nad Niemnem E. Orzeszkowej czy Zbrodnia i kara F. Dostojewskiego),
piosenki anglo- i polskojęzyczne (np. Rivers of Babylon Boney M. czy Rzeka Wolnej Grupy Bukowiny)
filmy (np. Most na rzece Kwai) wykorzystujące motyw rzeki
WSKAZÓWKI METODYCZNE
Moduł realizowany jest w oparciu o kompilację elementów różnych metod nauczania:
- metody podające: pogadanka, prelekcja, objaśnienie/wyjaśnienie;
- metody problemowe: rozmowa, wskazywanie i nazywanie problemu, szukanie odniesień do przedstawionych zjawisk w innym materiale kulturowym i w życiu codziennym, analiza i interpretacja dzieła muzycznego oraz tekstu literackiego;
- metody aktywizujące: burza mózgów, praca w grupach i prezentacja jej efektów, poszukiwanie odpowiedzi w spreparowanym materiale, dyskusja;
- metody eksponujące: prezentacja multimedialna, film;
- metody praktyczne: metoda tekstu przewodniego.
Rolą nauczyciela jest zainspirowanie ucznia, pobudzenie go do myślenia i dostrzeżenia zjawiska oraz stworzenie warunków do rozwiązania problemu.
LITERATURA POLECANA
- Źródła / inspiracje:
- Bachórz J., Akwatyczne motywy, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 7-11.
- Akwatyczne motywy, [w:] Encyklopedia. Interia [online], dostępny w Internecie: https://encyklopedia.interia.pl/slownik-jezyka-polskiego/news-akwatyczne-motywy,nId,2067059
- Muzyka ilustracyjna i programowa, [w:] Zintegrowana Platforma Edukacyjna [online], dostępny w Internecie: https://zpe.gov.pl/a/muzyka-ilustracyjna-i-programowa/DIjC0yUDV
- Bedřich Smetana, Moja Ojczyzna, [w:] T. Chylińska, S. Haraschin, B. Schäffer, Przewodnik koncertowy, PWM 1980, s. 880-883.
- Muchenberg B., Bedřich Smetana i Antoni Dvořak, [w:] idem, Pogadanki o muzyce, PWM, Kraków 1991, cz. 2, s. 160-170.
- Śmiechowski B., Szkoły narodowe – szkoła czeska, [w:] idem, Z muzyką przez wieki i kraje. Historia muzyki, wyd. Delta, Warszawa 1993, s. 179-182.
- Kowalska M., Programowa muzyka symfoniczna, [w:] eadem, ABC historii muzyki, Musica Iagellonica, Kraków 2001, s. 458-464.
- Symfonia programowa i poemat symfoniczny. Berlioz – Liszt – R. Strauss, [w:] J. Chomiński i K. Wilkowska-Chomińska, Historia muzyki, PWM, Kraków 1990, cz. II, s. 130-134.
- Chomiński J. i Wilkowska-Chomińska K., Formy muzyczne, t. II. Wielkie formy instrumentalne, Kraków 1987.
- Stankiewicz A., Poemat symfoniczny, [w:] Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 697-698.
- Człapiński Ł., Piosenki z rzeką w tle [online], dostępny w Internecie: https://www.tophifi.pl/blog/post/piosenki-z-rzeka-w-tle.html
- Lissa Z., Muzyka jako zjawisko społeczne, Specyfika muzyki jako sztuki, [w:] eadem, Zarys nauki o muzyce, PWM, Kraków 1987, s. 7-10.
- Bristiger M., Związki muzyki ze słowem, PWM, Warszawa 1986.
- Guczalski K., Znaczenie muzyki. Znaczenia w muzyce, Musica Iagellonica, Kraków 1999.
- Sztuka M., „No Limits” | Rzeka w mieście [online], dostępny w Internecie: https://us.edu.pl/no-limits-rzeka-w-miescie/