MIŁOŚĆ

Motyw miłości w późnośredniowiecznej sztuce w odniesieniu do dzieł Hieronima Boscha

Moduł pozwoli odbiorcy na aktywną konfrontację z późnośredniowieczną twórczością mistrza H. Boscha i  umożliwi refleksję dotyczącą przedstawienia miłości w sztuce. 

Motyw miłości jest niezwykle często podejmowany w sztuce, przewija się przez wiele dzieł malarskich, literackich czy filmowych. Nie sposób nazwać wszystkie odmiany miłości, zamknąć w jednej definicji zjawisko jakim jest miłość. Od tej romantycznej czy erotycznej, poprzez agape, chrześcijańską odmianę miłości, a  na macierzyńskiej i platonicznej kończąc. Jeszcze trudniej byłoby stworzyć kompletny spis utworów, które miłość tematyzują. Świadczy to o sile tego motywu, o jego wadze w kontekście autentycznego doświadczenia każdego człowieka. Zarówno współcześnie, jak i w przeszłości motyw był przez artystów podejmowany, nie zawsze jednak jasne są intencje i motywacje twórcy. Jest to m.in. przypadek Boscha i tryptyku “Ogród rozkoszy ziemskich”. 

Dzięki udziałowi w lekcji uczestnik w aktywny sposób skonfrontuje się z twórczością H. Boscha. Dokona próby własnej wypowiedzi na temat statusu miłości w kontekście najbardziej rozpoznawalnego i zarazem onieśmielającego dzieła H. Boscha „Ogrodu rozkoszy ziemskich”. Uwzględni tradycyjne odczytania dzieła malarskiego, jak i jego reinterpretacje.

Obraz Boscha wraz ze swoją wielością interpretacji do dziś budzi wiele emocji, prowokuje nowe odczytania, pobudza wyobraźnię, także współczesnych odbiorów i artystów. Ci próbują patrzeć na dzieło malarskie Boscha przez swoje filtry interpretacyjne, czego przykładem są utwory, które do „Ogrodu…” nawiązują i czynią zeń ważny punkt odniesienia. 

Interpretatorzy zastanawiają się nad istotą miłości, relacji intymnej łączącej ludzi w środkowej części tryptyku H. Boscha. Utworami zależnymi kontynuatorzy spuścizny Boscha podejmują próbę odpowiedzi na pytanie w jakiej mierze relacje łączące postaci przedstawione na obrazie powinny być obarczone religijnym kontekstem, a co za tym idzie rozpatrywane w kategoriach grzechu pierworodnego i poczucia winy? Badacze, widzowie, interpretatorzy snują fantazje związane z przekazem płynącym z obrazu. Każdy chciałby wierzyć, że również współcześni mają prawo do własnego odczytania tego dzieła także z pominięciem kontekstu historycznego czy religijnego.

Obraz Boscha znalazł się w orbicie zainteresowań literatury, tekstów poetyckich, obrazów filmowych (zarówno przekazów fabularnych, jak i dokumentalnych). Jest także obiektem badań z zakresu historii kultury czego przykładem jest ciekawe omówienie i analiza Antoniego Ziemby w opracowaniu “Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500. Tom II. Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430-1500”.

DZIEŁO WIODĄCE DLA OMAWIANIA TEMATU

Ogród rozkoszy ziemskich, Hieronim Bosch, 1503–1515

Dostęp do interaktywnego obrazu:

https://archief.ntr.nl/tuinderlusten/en.html

WSKAZÓWKI METODYCZNE

Percepcja dzieła malarskiego (reprodukcja, strona internetowa, repozytoria dzieł malarskich) to punkt wyjścia do poznania prozy i dzieła filmowego (kontekstów) nawiązujących do tekstu źródłowego. Omówieniu może towarzyszyć prezentacja fragmentów filmów dokumentalnych, wysłuchanie zaangażowanej poezji śpiewanej, cichej lektury tekstu powieści. Ważną aktywnością jest dostrzeganie związków pomiędzy dziełem malarstwa średniowiecznego a oddziaływaniem na twórców współczesnych, którzy używają treści Boscha w zupełnie odmiennym kontekście historycznym (Kaczmarski), kontekście historii prywatnej i intymnej (Majewski) zmieniając czasami te najbardziej tradycyjne i konserwatywne odczytania (filmy dokumentalne dotyczące twórczości Boscha) tryptyku Boscha. 

Treści nauczania z zakresu historii sztuki łączą się z treściami z zakresu filmoznawstwa, literaturoznawstwa, historii kultury. Poprzez analizę wybranych i różnorodnych treści kultury uczestnik poszerza swoje horyzonty z zakresu ww. dziedzin humanistyki.

LITERATURA POLECANA

  • Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500. Tom II. Niderlandzkie malarstwo tablicowe 1430-1500, Antoni Ziemba (2011)
  • Siedem wieków malarstwa europejskiego, Maria Rzepińska (1988)
  • Słownik sztuk pięknych, Fritz Winzer, (2000)
  • Geniusze malarstwa. Bosch. Między rzeczywistością a światem fantazji”, Allesia Devitini Dufour (2002),
  • Słownik mitów i tradycji kultury, Władysław Kopaliński (2015)
  • Hieronim Bosch. Wielka kolekcja sławnych malarzy, Oxford Educational (2007)
  • Bosch, Wilhelm Fraenger (1999)

FILMOGRAFIA

  • Ogród rozkoszy ziemskich, reż. Lech Majewski (2003) (wyd. DVD, 2013, Galapagos)
  • Bosch. Ogród rozkoszy, reż. Jose Luis Lopez Linares (2016)
  • Hieronim Bosch. Diabeł o skrzydłach anioła, reż. Eve Ramboze i Nathalie Plicot (2017)

Autorka modułu i scenariusza: Edyta Zachurzok